مقدمه
در سالهای اخیر مفهوم «مرغ بدون آنتیبیوتیک» (Antibiotic‑Free Chicken) میان مصرفکنندگان محبوب شده است. بسیاری آن را بهعنوان گزینه سالمتر و طبیعیتر نسبت به مرغ «صنعتی» میشناسند. اما پرسش مهم این است: آیا واقعاً «مرغ بدون آنتیبیوتیک» به معنای سلامت بیشتر برای انسان است؟ یا صرفاً یک برچسب تبلیغاتی با ارزش بازاری است؟ در این مقاله تلاش میکنم بر اساس شواهد علمی موجود، به این موضوع بپردازم؛ و در ادامه مضرات مصرف محصولات حیوانی و مزایای منابع گیاهی بهعنوان جایگزین را مرور میکنم.
مرغ بدون آنتیبیوتیک: واقعیت یا تبلیغ؟
چه معنایی دارد «بدون آنتیبیوتیک»
مرغ بدون آنتیبیوتیک به مرغی گفته میشود که در طول پرورش، آنتیبیوتیک به آن داده نشده است؛ یعنی نه برای درمان بیماری، و نه بهعنوان مواد افزاینده رشد (growth promoters). SpringerLink+2PubMed+2
در واکنش به نگرانیها درباره مقاومت آنتیبیوتیکی میکروبها و تجمع باقیمانده دارو در گوشت، تولیدکنندگان و بعضی کشورها به سمت تولید گوشت مرغ بدون آنتیبیوتیک یا با حداقل استفاده از دارو رفتهاند. MDPI+2SpringerLink+2
آیا واقعاً تفاوتی برای سلامت ما دارد؟
تحقیقی که لااقل دو گروه مرغ — مرغ پرورش یافته با آنتیبیوتیک و مرغ پرورش یافته بدون آنتیبیوتیک — را مقایسه کرده نشان داد: در روده (caeca) مرغها تفاوتهای قابل توجهی در ترکیب میکروبیوم و ژنهای مقاومت آنتیبیوتیکی وجود دارد. اما وقتی مرغها سر بریده شدند و لاشه برای مصرف انسان آماده گشت؛ این تفاوت در گوشت مصرفی بهصورت آشکار قابل تشخیص نبود. یعنی اثر مثبت «بدون آنتیبیوتیک» در سطح لاشه و صرفاً برای مصرفکننده تضمین نشده بود. PubMed
از سوی دیگر، مطالعات جدید نشان میدهند که استفاده از افزودنیهای طبیعی (مثل عصاره گیاهی، جلبک و پلیفنول) در جیره مرغ بدون آنتیبیوتیک میتواند کیفیت گوشت را بهبود بخشد: افزایش پروتئین در ماهیچه، کاهش اکسیداسیون (که عامل فساد و کاهش کیفیت است). MDPI+1
با این حال، حتی در این شرایط، صرف «بدون آنتیبیوتیک» بهتنهایی تضمینی برای گوشت سالمتر با ارزش تغذیهای بهینه نیست. بسیاری از عوامل — تغذیه مرغ، بهداشت و شرایط پرورش، نحوه کشتار و نگهداری — نیز نقش تعیینکننده دارند.
مصرف «بدون آنتیبیوتیک»؛ چقدر واقع بینانه است؟
پژوهشی در ایران نشان داده است که تنها حدود ۳۰٪ مصرفکنندگان به دلیل قیمت بالاتر میتوانند مرغ بدون آنتیبیوتیک تهیه کنند. PubMed
این یعنی اگرچه گزینههایی برای مصرف سالمتر وجود دارد، اما از نظر اقتصادی و دسترسی برای همه ممکن نیست.
مضرات مصرف محصولات حیوانی (از جمله مرغ)
البته تمرکز صرف بر آنتیبیوتیک نیست؛ خود گوشت مرغ یا به طور کلی محصولات حیوانی نیز ممکن است مضراتی داشته باشند:
- برخی گزارشها نشان میدهند مصرف مرغ (بیش از ۳ وعده در هفته) میتواند با افزایش ریسک مرگ، بهویژه مرگ ناشی از سرطانهای گوارشی، مرتبط باشد. خبر ناب+1
- گوشت مرغ به رغم پروتئین بالا، فاقد فیبر است؛ مصرف دائم گوشت بدون سبزیجات یا منابع گیاهی میتواند منجر به کمبود فیبر، منیزیم و برخی ویتامینها گردد. SpringerLink+1
- اگر رعایت استانداردها نشود — مثلاً عدم ماندن زمان کافی پس از تزریق آنتیبیوتیک قبل از کشتار — امکان انتقال دارو یا باقیمانده آن به مصرفکننده وجود دارد؛ این موضوع میتواند خطر مقاومت دارویی یا حساسیتهای ناخواسته ایجاد کند. Khabar Farsi+1
- همچنین تولید گوشت حیوانی فشار زیستمحیطی و اخلاقی دارد: مصرف محصولات حیوانی با انتشار گازهای گلخانهای ، مصرف منابع زیاد آب و زمین ارتباط دارد — موضوعی که بر سلامت سیاره و نسلهای آینده نیز تأثیر میگذارد. SpringerLink+1
مزایای مصرف منابع غذایی گیاهی و رژیمهای گیاهمحور
با توجه به مخاطرات مصرف گوشت و گزینه «بدون آنتیبیوتیک»، بسیاری از پژوهشگران و متخصصان تغذیه مصرف منابع گیاهی را بهعنوان جایگزینی سالمتر پیشنهاد میکنند:
- طبق یک بررسی سیستماتیک و متاآنالیز گسترده در سال ۲۰۲۳، جایگزینی غذاهای حیوانی با غذاهای مبتنی بر گیاهان با کاهش خطر بیماریهای قلبی‑عروقی، دیابت نوع ۲ و کاهش مرگومیر مرتبط بود. SpringerLink+1
- رژیم گیاهمحور — اگر بهدرستی طراحی شود — میتواند تمام نیازهای بدن به پروتئین، املاح معدنی، ویتامینها و فیبر را تأمین کند. در پژوهشها ذکر شده است که رژیم گیاهی با تأمین مناسب منابعی مثل آهن، روی، کلسیم (یا از طریق خورشید/مکمل ویتامین D) و ترکیب خوراکیهای متنوع، میتواند کاملاً سالم باشد. SpringerLink+1
- کاهش مصرف محصولات حیوانی و گرایش به منابع گیاهی همچنین باعث کاهش مصرف آنتیبیوتیک در زنجیره غذایی میشود — که این خود به کاهش مقاومت میکروبی کمک میکند و از لحاظ سلامت عمومی و محیط زیست مفید است. The Good Food Institute+1
- رژیم گیاهمحور اغلب با مصرف بالاتر فیبر، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و مغزها همراه است؛ فیبر و آنتیاکسیدانهای گیاهی مزایای زیادی برای دستگاه گوارش، سلامت قلب، تنظیم قند خون و سیستم ایمنی دارند. SpringerLink+1
نتیجهگیری: آیا مرغ بدون آنتیبیوتیک «راه حل» است؟
در نگاه اولیه، «مرغ بدون آنتیبیوتیک» شاید گزینه منطقی و سالمتری نسبت به مرغ صنعتی باشد. واقعاً کاهش خطر باقیمانده دارو یا مقاومت میکروبی هدف مهم و درست است. اما شواهد نشان میدهند که این تفاوت — حداقل برای مصرفکننده — لزوماً تضمین سلامت بیشتر نیست:
- تفاوت میکروبیوم مرغ در مزرعه بین مرغ با آنتیبیوتیک و بدون آن وجود دارد، اما این تفاوت پس از کشتار و مصرف تبدیل به تفاوت آشکار در گوشت نمیشود. PubMed+1
- حتی مرغ بدون آنتیبیوتیک ممکن است فاقد برخی خواص میوهها و سبزیجات باشد — مانند فیبر، آنتیاکسیدانها و مواد ضدالتهابی گیاهی — که برای سلامت بلندمدت مهماند.
- از طرف دیگر، یک رژیم غذایی گیاهمحور کامل (با تنوع مناسب) بر اساس شواهد علمی میتواند خطر بیماریهای مزمن را کاهش دهد، و همزمان نیازهای تغذیهای را برآورده سازد.
بنابراین اگر هدف شما سلامت بلندمدت، پیشگیری از بیماریها و کاهش تأثیرات زیستمحیطی است، صرف تکیه بر مرغ — حتی بدون آنتیبیوتیک — کافی نیست. ترکیب رژیم با منابع گیاهی، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و مغزها منطقیتر است.
توصیهها برای مصرف آگاهانه
- اگر مرغ میخرید، اگر امکان دارد «بدون آنتیبیوتیک» یا از تولید محلی / با استاندارد بالا تهیه کنید.
- مرغ (یا گوشت حیوانی) را بهصورت مکمل، نه پایه اصلی رژیم غذایی، مصرف کنید — یعنی مصرف متعادل همراه با سبزیجات، غلات کامل و منابع گیاهی .
- برای پروتئین، از منابع گیاهی متنوع استفاده کنید: حبوبات، مغزها، دانهها، سویا، عدس، لوبیا، توفو و غیره.
- رژیم غذاییتان را با تمرکز بر تنوع غذایی، سبزیجات، میوه، غلات کامل و کاهش مصرف گوشت صنعتی طراحی کنید.
جمعبندی
«مرغ بدون آنتیبیوتیک» میتواند گامی در جهت کاهش مصرف دارو و مقاومت میکروبی باشد، اما نمیتوان آن را معادل سلامت کامل دانست. شواهد نشان میدهند که تفاوت بین گوشت مرغ بدون آنتیبیوتیک و گوشت «عادی» برای مصرفکننده الزاماً چشمگیر نیست. در عوض، تغییر کلی الگوی غذایی — با تمرکز بر منابع گیاهی، تنوع غذایی و کاهش محصولات حیوانی — گزینهای معقولتر برای سلامت فردی و سیاره است.
منابع
- Substitution of animal-based with plant-based foods on cardiometabolic health and all-cause mortality: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. BMC Medicine. 2023. SpringerLink+1
- The chicken gut microbiome in conventional and alternative production systems. Journal of Animal Science and Biotechnology. 2025. SpringerLink
- Pilot Study on Poultry Meat from Antibiotic Free and Conventional Farms: Can Metagenomics Detect Any Difference? PubMed. PubMed
- Poultry Meat Quality in Antibiotic Free Production Has Improved by Natural Extract Supplement. MDPI. MDPI+1
- Me at quality, safety, dietetics, environmental impact, and alternatives now and ten years ago: a critical review and perspective. Food Production, Processing and Nutrition. SpringerLink
- گزارشهایی درباره مضرات مصرف مرغ و افزایش ریسک مرگ و سرطان. خبر ناب+1
- اطلاعات درباره خطر انتقال باقیمانده آنتیبیوتیکها در گوشت مرغ. Khabar Farsi+1
- Global health benefits of alternative proteins — اثر کاهش مصرف گوشت حیوانی بر کاهش مقاومت دارویی و سلامت عمومی. The Good Food Institute+1
برای مطالعه بیشتر
https://cruelty.farm/
https://cruelty.farm/for-animals/
https://cruelty.farm/for-environment/
https://cruelty.farm/for-humans/
https://cruelty.farm/take-action-now/
https://www.linkedin.com/company/Vegland/
https://virgool.io/VegLand
https://huf.ac/
https://sabzito.com/
https://www.instagram.com/mehravamag/
