مصرف گوشت و لبنیات یکی از پایههای رژیم غذایی انسانها در طول تاریخ بوده است. از دوران شکارچی-گردآورندهها تا جوامع کشاورزی، گوشت منبع اصلی پروتئین و انرژی و لبنیات منبع غنی از کلسیم و ویتامینها بودهاند. اما با توسعه صنایع گوشتی و لبنی، مسائلی اخلاقی، زیستمحیطی و بهداشتی ایجاد شده که توجه کارشناسان سلامت، محیط زیست و حقوق حیوانات را جلب کرده است. در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف مصرف گوشت و لبنیات، مضرات آنها، و مزایای جایگزینهای گیاهی میپردازیم.
۱. تاریخچه مصرف گوشت و لبنیات
مصرف گوشت و لبنیات ریشه در زندگی ابتدایی انسان دارد. انسانهای نخستین با شکار حیوانات و جمعآوری مواد غذایی گیاهی، ترکیبی از پروتئین و انرژی را دریافت میکردند. با کشاورزی و دامپروری، تولید لبنیات مانند شیر، پنیر و ماست رایج شد و گوشت حیوانات به شکل پایدارتر تأمین گردید.
با پیشرفت جوامع، تقاضا برای محصولات حیوانی افزایش یافت و صنایع تولید گوشت و لبنیات شکل صنعتی به خود گرفت. این روند باعث افزایش تولید، کاهش قیمت و دسترسی بیشتر به پروتئین حیوانی شد، اما همزمان مسائل اخلاقی و محیط زیستی نیز برجسته شد.
۲. معضلات اخلاقی مصرف محصولات حیوانی
۲-۱. شرایط پرورش صنعتی
صنایع گوشتی و لبنی صنعتی، برای تولید انبوه و کاهش هزینهها، حیوانات را در فضاهای محدود نگهداری میکنند. گاوها در گاوداریهای صنعتی، اغلب حتی قادر به حرکت آزاد نیستند، مرغها در قفسهای کوچک و خوکها در فضایی که امکان گردش ندارند نگهداری میشوند. این شرایط باعث استرس، آسیب جسمی و حتی مرگ زودرس حیوانات میشود.
۲-۲. استفاده از هورمون و آنتیبیوتیک
برای افزایش رشد و تولید، حیوانات در صنایع گوشتی و لبنی هورمون و آنتیبیوتیک دریافت میکنند. این مواد ممکن است اثرات منفی بر سلامت انسان داشته باشند و همچنین مقاومت دارویی باکتریها را افزایش دهند، که یک تهدید جدی برای سلامت عمومی به شمار میرود.
۲-۳. پرسشهای اخلاقی و فلسفی
فعالان حقوق حیوانات و فلاسفه، مصرف حیوانات را از منظر اخلاقی نقد میکنند. سوالاتی از این دست مطرح میشود که:
- آیا انسان حق دارد برای تغذیه خود موجودات زنده دیگر را بکشد؟
- آیا منافع کوتاهمدت اقتصادی ارزش رنج حیوانات را دارد؟
پاسخ به این پرسشها نیازمند بررسی اخلاقی، فلسفی و حتی دینی است و باعث رشد جنبشهای گیاهخواری و وگان شده است.
۳. تأثیر زیستمحیطی تولید گوشت و لبنیات
۳-۱. انتشار گازهای گلخانهای
تولید گوشت به ویژه گوشت قرمز باعث انتشار گازهای گلخانهای مانند متان و دیاکسید کربن میشود. متان که عمدتاً توسط گاوها تولید میشود، گازی است با اثر گرمایی چندین برابر دیاکسید کربن.
۳-۲. مصرف آب و زمین
برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو حدود ۱۵۰۰۰ لیتر آب لازم است، در حالی که تولید همان مقدار پروتئین از لوبیا یا عدس بسیار کمآبتر است. همچنین بخش بزرگی از زمینهای کشاورزی به پرورش علوفه اختصاص یافته و جنگلها برای چراگاه و زمین کشاورزی پاکسازی میشوند.
۳-۳. تخریب زیستبومها
انباشت فضولات حیوانی و استفاده از کود و سموم در زمینهای کشاورزی باعث آلودگی خاک و منابع آبی میشود. این آلودگیها سلامت انسان و تنوع زیستی را تهدید میکنند.
۴. مضرات مصرف محصولات حیوانی برای سلامت انسان
۴-۱. بیماریهای قلبی و عروقی
مطالعات متعدد نشان دادهاند که مصرف گوشت قرمز و فرآوردههای گوشتی مانند سوسیس و کالباس با افزایش کلسترول بد، فشار خون و خطر سکته قلبی و مغزی همراه است.
۴-۲. سرطان
مصرف گوشت فرآوریشده با سرطان روده بزرگ مرتبط است. همچنین تحقیقات نشان میدهد که مصرف لبنیات ممکن است خطر سرطان پروستات را افزایش دهد.
۴-۳. دیابت و چاقی
رژیم محصولات حیوانی باعث افزایش وزن، مقاومت به انسولین و در نتیجه خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ میشوند.
۴-۴. التهاب مزمن
پروتئینها و چربیهای حیوانی میتوانند فرآیندهای التهابی مزمن در بدن ایجاد کنند که زمینهساز بسیاری از بیماریهای مزمن است.
۵. مزایای منابع گیاهی جایگزین
۵-۱. پروتئین گیاهی
حبوبات، مغزها، دانهها، سویا و محصولات مشتق از آن (توفو، تمپه) منابع غنی پروتئین هستند. مطالعات نشان میدهد که پروتئینهای گیاهی به اندازه پروتئین حیوانی کامل بوده و خطر بیماریهای مزمن را کاهش میدهند.
۵-۲. کاهش خطر بیماریها
رژیمهای گیاهی با کاهش کلسترول، فشار خون، وزن و التهاب بدن مرتبط هستند و میتوانند خطر بیماریهای قلبی، دیابت و سرطان را کاهش دهند.
۵-۳. حفظ محیط زیست
تولید گیاهان نسبت به تولید گوشت نیاز به آب و زمین کمتری دارد و انتشار گازهای گلخانهای آن به مراتب کمتر است.
۵-۴. رعایت حقوق حیوانات
مصرف منابع گیاهی بدون آسیب رساندن به حیوانات انجام میشود و به کاهش رنج آنها کمک میکند.
۶. چالشها و راهکارها
۶-۱. مقاومت فرهنگی
عادت غذایی و ذائقه مردم، بزرگترین مانع تغییر رژیم غذایی است. بسیاری از افراد هنوز علاقه زیادی به گوشت و لبنیات دارند.
۶-۲. راهکارهای عملی
- آموزش عمومی و فرهنگسازی در مورد مزایای گیاهخواری و وگان.
- توسعه محصولات گیاهی خوشمزه و مقوی.
- سیاستهای حمایتی دولت برای کشاورزی گیاهی.
- مقررات سختگیرانهتر برای صنایع گوشتی و لبنی.
۷. نتیجهگیری
مصرف گوشت و لبنیات، با وجود سابقه طولانی و ارزش غذایی، با مسائل اخلاقی، زیستمحیطی و سلامت همراه است. تولید صنعتی حیوانات رنج حیوانات، آلودگی محیط زیست و تهدید سلامت انسان را افزایش میدهد.
جایگزینهای گیاهی، با ارائه پروتئین کافی، کاهش خطر بیماریها و رعایت حقوق حیوانات ، مسیر مناسبی برای تغییر رژیم غذایی و حمایت از کره زمین هستند. با افزایش آگاهی و توسعه محصولات گیاهی، میتوان تغذیه سالم، اخلاقی و پایدار را در زندگی روزمره جای داد.
منابع
- FAO (2013). Tackling Climate Change Through Livestock. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
- Willett, W., et al. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447–492.
- PETA. (2020). Factory Farming. https://www.peta.org/issues/animals-used-for-food/factory-farming/
- Satija, A., et al. (2016). Healthful and Unhealthful Plant-Based Diets and the Risk of Coronary Heart Disease in U.S. Adults. Journal of the American College of Cardiology, 70(4), 411–422.
- Poore, J., & Nemecek, T. (2018). Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science, 360(6392), 987–992.
- Springmann, M., et al. (2018). Health and environmental impacts of dietary change: a systematic review. PLOS ONE, 13(2), e0192730.
- Godfray, H. C. J., et al. (2018). Meat consumption, health, and the environment. Science, 361(6399), eaam5324.
برای مطالعه بیشتر
https://cruelty.farm/
https://cruelty.farm/for-animals/
https://cruelty.farm/for-environment/
https://cruelty.farm/for-humans/
https://cruelty.farm/take-action-now/
https://www.linkedin.com/company/Vegland/
https://virgool.io/VegLand
https://huf.ac/
https://sabzito.com/
https://www.instagram.com/mehravamag/
